Araştırma denilince akla, bilinmeyeni bilmeye ve öğ­renmeye yönelik yapılan bilimsel-teknolojik faaliyetler gelir. Geliştirme ise, mevcut bilgiyi ya da teknolojiyi yeni düzenlemelerle daha iyiye doğru yönlendirme faaliyetleri olarak adlandırılır.Araştırma geliştirme, aslında geleceğe yatırım yapmak ve her zaman ileri doğru bir adım atmaktır. Ülke olarak ne yazık ki gelişmiş ülkelere bakıldığında temel eksikliğimiz; yeterince üretmiyor ya da üretemiyor oluşumuz. Ürettiklerimiz ne nüfusa yetiyor ne de yeterince katma değer yaratıyor. Argeyi öncelikle kültürel olarak sindirmemiz gerek.

Ar-Ge çalışmaları yapmak; hem bir şirket, hem de ülke için yenilikçilik yoluyla büyüme ve gelişmenin başlıca unsurudur. Peter DRUCKER, ‘Bilgi, tek başına ekonomik bir kaynak değildir. Bilgi alınıp satılamaz, sadece bilgiyle yaratılanlar alınıp satılabilir.’ sözüyle Ar-Ge çalışmalarının gelişime katkısı üzerinde durmuştur.

Ar-Ge yapan kuruluşlar, üretim kapasitelerini ve ürün kalitelerini artırmak veya yeni ürün ve hizmetler yaratmak amacını güttükleri gibi ülke ekonomisinin de sürekli dinamizmine katkı sağlarlar.

Türkiye’de inovasyon ve Ar-Ge dediğimizde, sanayicimizin kısa vadeli düşündüğünü söyleyebiliriz. Türkiye’deki sanayi firmaları daha çok üretimde verimliliğe odaklanmıştır. Ancak sadece üretmek, bugün için yeterli iken aslında yerinde saymaktır. Devlet, bu noktada sanayicinin rekabet gücünü artırabilmek için teşvikleri sürekli güncelleyerek arttırmaktadır.

Ülkemizde, Ar-Ge ve yenilik faaliyeti 28.02.2008 tarihli 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’da düzenlenmiştir. Türkiye’de 2002 yılında Ar-Ge harcamalarının Gayrisafi Yurt İçi Hasılası (GSYİH)  %0,53 iken, 2014 yılında bu oran %1,01 seviyesine gelmiştir. Bu oranın yükselmesinde 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Kanunu’nun payı şüphesiz ki yüksektir.

5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Kanunu ile firmaların elde edilen kazanımlar ise aşağıdaki gibidir;

ARGE VE TASARIM TEŞVİKİ:

Ar-Ge İndirimi, Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100’ü oranında hesaplanacak indirim tutarı olarak tanımlanmaktadır.

Aşağıdaki göstergelerden herhangi birinde bir önceki yıla göre en az yüzde yirmi artış sağlayan Ar-Ge veya tasarım merkezlerinde, o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik veya tasarım harcamalarının bir önceki yıla göre artış tutarının yüzde 50’si ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılabilecektir.

• Ar-Ge veya tasarım harcamalarının toplam ciro içindeki payı,
• Tescil edilen ulusal veya uluslararası patent sayısı,
• Uluslararası destekli proje sayısı,
• Lisansüstü dereceli araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı,
• Toplam araştırmacı sayısının toplam Ar-Ge personeli sayısına oranı,
• Ar-Ge sonucu ortaya çıkan yeni ürünlerden elde edilen cironun toplam ciroya oranı

Ayrıca temel bilimler alanlarında en az lisans derecesine sahip Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerine, bu personelin her birine ödedikleri aylık ücretin o yıl için uygulanan asgari ücretin aylık brüt tutarı kadarlık kısmı, kamu personeli hariç olmak üzere iki yıl süreyle, Bakanlık bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.

GELİR VERGİSİ STOPAJI TEŞVİKİ:

5746 sayılı Kanun kapsamında, kamu personeli hariç olmak üzere Ar-Ge merkezlerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin

• Doktoralı veya temel bilimler alanlarından birinde en az yüksek lisans derecesine sahip olanlar için yüzde doksan beşi (%95)
• Yüksek lisans derecesine sahip veya temel bilimler alanlarından birinde lisans derecesine sahip olanlar için yüzde doksanı (%90)
• Diğerleri için yüzde sekseni (%80)

gelir vergisinden müstesnadır.

5746 sayılı ‘Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’ kapsamında kurulan Ar-Ge veya tasarım merkezlerinde veya 4691 sayılı ‘Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’ kapsamında kurulan teknoloji geliştirme bölgelerinde yer alan işletmelerde çalışan Ar-Ge veya tasarım personelinin bu merkezlerde yürüttüğü projelerle doğrudan ilgili olmak şartıyla aşağıda belirtilen faaliyetlerin Ar-Ge veya tasarım merkezi dışında yürütülmesinin zorunlu olduğu durumlarda, Ar-Ge ve Tasarım merkezi yönetiminin veya teknoloji geliştirme bölgesi yönetici şirketinin onayının alınması ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın bilgilendirilmesi kaydıyla, merkez dışındaki bu faaliyetlere ilişkin ücretlerin yüzde yüzü gelir vergisi stopajı teşviki kapsamında değerlendirilecektir.

1. a) Laboratuvar analiz, test ve deney çalışmaları,
2. b) Diğer Ar-Ge veya tasarım merkezlerinde yapılan çalışmalar,
3. c) Saha araştırması,
4. d) Projelerde görev alan personel ile sınırlı olmak kaydıyla bilimsel içerikteki etkinlikler 5746 sayılı ‘Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’ kapsamında kurulan Ar-Ge veya tasarım merkezlerinde veya 4691 sayılı ‘Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’ kapsamında kurulan teknoloji geliştirme bölgelerinde yer alan işletmelerde en az 1 yıl süreyle çalışan Ar-Ge veya tasarım personelinin yüksek lisans yapanlar için bir buçuk yılı, doktora yapanlar için iki yılı geçmemek kaydıyla merkez veya bölge dışında geçirdiği sürelere (aylık ders saati kadar) ilişkin ücretlerin yüzde yüzü Ar-Ge ve Tasarım merkezi yönetiminin veya teknoloji geliştirme bölgesi yönetici şirketinin onayının alınması ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın bilgilendirilmesi kaydıyla, gelir vergisi stopajı teşviki kapsamında değerlendirilecektir.

Ücreti gelir vergisi stopaj teşvikine konu edilecek destek personeli tam zaman eşdeğer sayısının toplam tam zaman eşdeğer Ar-Ge veya tasarım personeli sayısının %10’unu aşamaz.

SİGORTA PRİMİ İŞVEREN PAYI DESTEĞİ:

5746 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde yürütülen Ar-Ge projelerinde ve Ar-Ge merkezlerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine ilişkin çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için 5 yıl süreyle Hazine tarafından karşılanmaktadır.

DAMGA VERGİSİ İSTİSNASI:

5746 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde kamu personeli hariç olmak üzere Ar-Ge merkezlerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine ilişkin çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri damga vergisinden istisna edilmiştir.

5746 sayılı Kanun kapsamında Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenen kâğıtlara konu işlemin Kanun kapsamında Ar-Ge, yenilik veya tasarım faaliyetleri ile ilgili olduğunu gösteren form, destek karar yazısı, proje sözleşmesi veya bu mahiyetteki belgelerin destek veren kurum ve kuruluşlardan temin edilerek işlem esnasında noter, resmî daireler, diğer kamu kurum ve kuruluşları gibi işlem yapan kurum ve kuruluşlara ibraz edilmesi yeterli olup, başka bir belge aranmayacaktır.

GÜMRÜK VERGİSİ İSTİSNASI:

Ar-Ge, yenilik ve tasarım projeleri ile ilgili araştırmalarda kullanılmak üzere ithal edilen eşya, gümrük vergisi ve her türlü fondan, bu kapsamda düzenlenen kâğıtlar ve yapılan işlemler damga vergisi ve harçtan müstesna edilmiştir.

Bu istisnadan yararlanacak Ar-Ge merkezi veya Tasarım Merkezi belgesine sahip işletmeler, başvurularını Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Tek Pencere Sistemi E-Başvuru Uygulaması üzerinden Genel Müdürlüğe gönderecek ve Genel Müdürlük aynı iş günü içerisinde değerlendirerek sistem üzerinde Gümrük ve Ticaret Bakanlığına bildirimde bulunacaktır.

Proje bazlı destek ve teşviklerden faydalanan işletmeler ise destek veren kurum veya kuruluşa başvuruda bulunarak onların belirleyeceği uygulama süreçlerine göre bu istisnadan yararlandırılacaktır.

*5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Kanunu’nun geçerlilik süresi 31.12.2023’e kadardır.

Yukarıda açıklanan 5746 sayılı kanunile birlikte gelen yenilikler, özel sektörün Ar-Ge çalışmalarını desteklemesine katkı sağlayarak firmaların korudukları kaynaklarını, yurt dışındaki firmalar ile rekabet edebilmeleri için kullanmalarına teşvik edecektir. Bu kapsamında yapılan Ar-Ge teşvikleri ile üniversite-sanayi işbirliğini kolaylaştırıcı düzenlemeler, tasarım merkezlerinin de Ar-Ge merkezleri ile aynı imkanlara sahip olmaları ve katma değeri yüksek ürünler üreten firmaların da bu teşviklerden yaralanmasıyla ülkemizin bir adım ileri gitmesi yolunda önemli adımlar atılacaktır.

Merve Yaşar

Proje Mühendisi

.